Inhalt
Anmerkung zum Schriftsatz:
Zeilenumbruch, Interpunktion sowie Satz der jiddischen Textstellen weisen gelegentlich kleine - und wie ich denke, beherrschbare und verzeihliche - Fehler auf, die auf die verwendete Schrift, die Umkehrung der Schriftrichtung im Jiddischen/Hebräischen und auf die Schwierigkeiten zurückzuführen sind, die beides dem hier verwendeten Windows machen.
Anmerkung zur Transliteration:
Wo es erforderlich war, das im Original in hebräische Schrift gesetzte Jiddisch zu transliterieren (zu „romanisieren“), habe ich mich für die Transliteration im Sinne des Jüdischen Lexikons, Berlin 1927 – 1930, und der Grundsätze und Regeln der aktuellen, u.a. von Ronald Lötzsch (1), Bettina Simon (2) oder etwa Lutz-W. Wolff (3) angewendeten Transliteration entschieden und nicht für die Anwendung der YIVO (4) -Transliteration. Obwohl letztere international anerkannt und wissenschaftlich verbindlich ist, richtungsweisend und verbreitet, erscheint mir doch für den deutschen Sprachraum nur die Lötzsch-Transliteration als geeignet.
Letztere verpflichtet sich der gleichen Sprache und schöpft aus den gleichen linguistischen Quellen, aus denen sich auch das Jiddische herleitet. Beide Sprachen, Deutsch und Jiddisch, haben sich über Jahrhunderte parallel und gleichsam Tür an Tür entwickelt. Lötzsch ist dem Jiddischen wesensverwandter, wird ihm phonetisch in höherem Maße gerecht und erscheint diesem gelegentlich wie auf den Leib geschrieben. Lötzsch ist schlichter, eleganter, muss sich nicht erst adaptieren und wartet nicht wie YIVO mit einer großen Zahl missverständlicher, ungewöhnlicher und gegen Lesbarkeit und Sprachempfinden verstoßender Konsonantenhäufungen und Behelfskonstruktionen auf.
Letztlich versuchen beide Transliterationen, die dem englisch-amerikanischen wie dem deutschen Sprachraum verpflichtete, dem an die lateinische Schrift gewöhnten Auge bei der schwierigen Umsetzung des Hebräisch geschriebenen Jiddisch entgegenzukommen, bzw. eine Brücke zu schlagen. Mehr wollen diese Transliterationen eigentlich nicht, mehr können sie auch nicht. YIVO tut nichts anderes als Lötzsch. Beglaubigen lässt sich letztlich nur das in hebräische Schrift gesetzte Original.
(1) Ronald Lötzsch. Jiddisches Wörterbuch. Leipzig 1990
(2) Bettina Simon. Jiddische Sprachgeschichte. Frankfurt am Main 1988
(3) Leo Rosten. Jiddisch. Eine kleine Enzyklopädie. München 2002
(4) YIVO = yidisher visenschaftlikher institut, New York
O.A. Mai 2004
דער קאָטער אַלדעסװײסער
דאָס מײסעלע בעט זיך: קינדערלעך
לײענט מיך! װער ס’rsquo;האָט א געלעכטערל ליב
װעט האָבן אף צו לאַכן; װער ס׳האָט ליב א טרערעלע צו לאָזן, װעט האָבן אף צו װיינען; און װער ס׳האָט ליב צו זינגען, װעט א לידעלע האָבן. און דער יקער: עמעס [אמת]! װאָס איך דערצײל איז עמעס. װײל, פארשטײט איר מיך, א מײסעלע א שײנס קען ניט ניט-עמעס זײן. און נאָך עפּעס: מיך צו לײענען איז גרינג, זײער גרינג. די קאַפּיטעלעך מײנע ניט צעצויגן - קורץ און שארף, װי איר האָט ליב.
װילט איר מיך לײענען? יאָ? נו, איז גוט.
א הון מיט א האָן,
דאָס מײסעלע הײבט זיך אָן.
א
װו דער יאם האָט א ברעג, װו די װעלט האָט אן עק, װו סע װאקסט דער שװארצער פעפער און סע בליט דער רױטער מאָן - דאָרט [איז] אמאָל געװען א הון מיט א האָן
געװױנט האָבן זײ אין א שטיבעלע פון פּימסנהאָלץ און דאָס שטיבעלע אף הינערישע פיסעלעך איז דאָס געשטאנען. פלעג זיך דער האָן אפן װײסן מירמלשטײנערנעם קױמענדל פונעם גילדענעם דעכעלע אף אײן פוס שטעלן און זינגען
קו קו רי קו
שטיבעלע, שטיבעלע,
שפּרינג איבער גריבעלע
טאנץ איבער בערגעלע –
װעל קרײען מיטן גערגעלע
און אז 
דער האָן אזױ געזונגען – דאָס שטיבעלע גענומען שפּרינגען, טאנצן, איבער גריבעלעך, איבער טאָלן, איבער בערגעלעך, און אזױ גיך געשפּרונגען און אזױ לופטיק געטאנצט און
געװאָרפן פיסעלעך בארגארױף,, בארגאראָפּ, אז א פויגל ניט געקענט דעריאָגן, קײן פײל ניט שלאָגן. און אז דער האָן געטון א קרײ
קו קו רײ קו, קו קו רײ
שטײ, מײן שטיבעלע, שטײ
ס’rsquo;האָט די הון געלײגט אן אײ
איז דאָס שטיבעלע שטײן געבליבן
der koter aldeßwejßer
doß majßele bet sich: kinderlech, lejent mich! wer ß’rsquo;hot a gelechterl lib, wet hobn af zu lachn; wer ß’rsquo;hot lib a trerele zu losn, wet hobn af zu wejnen; un wer ß’rsquo;hot lib zu singen, wet a lidele hobn. un der iker: emeß! woß ich derzejl is emeß. wejl, farschtejt ir mich, a majßele a schejnß ken nit nit-emeß sajn. un noch epeß: mich zu lejenen is gring, sejer gring. di kapitelech majne [senen] nit zezojgn – kurz un scharf, wi ir hot lib.
wilt ir mich lejenen? jo? nu, is gut.
a hun mit a hon, doß majßele hejbt sich on.
alef
wu der jam hot a breg, wu di welt hot an ek, wu ße wakßt der schwarzer fefer un ße blit der rojter mon – dort [is] amol gewen a hun mit a hon.
gewojnt hobn sej in a schtibele fun pimßnholz un doß schtibele af hinerische fißelech is doß geschtanen: fleg sich der hon afn wejßn mirmlstejnernem kojmendl funem gildenem dechele af ejn fuß schteln un singen:
ku ku ri ku!
schtibele, schtibele,
schpring iber gribele,
tanz iber bergele –
wel krejen mitn gergele!
un as der hon [hot] asoj gesungen – doß schtibele genumen schpringen, tanzn, iber gribelech, iber toln, iber bergelech, un asoj gich geschprungen un asoj luftik getanzt un geworfn fißelech, bargarojf, bargarop, as a fojgl nit gekent derjogn, kejn fajl nit schlogn. un as der hon getun a krej:
ku ku rej ku, ku ku rej!
schtej, main schtibele, schtej,
ß’rsquo;hot di hun gelejgt an
